Czym są i co odróżnia zaburzenia lękowe od nerwicy

Zauważyliśmy, że w internecie jak i mało douczonych mediach, często pojawiają się sprzeczne informacje na temat tego, czym są zaburzenia lękowe oraz nerwice. Dlatego też postanowiliśmy wyjaśnić wszystkim zainteresowanym, czym są wspomniane zaburzenia i jakie występują pomiędzy nimi różnice.

Wyjaśnijmy to sobie.

Najprościej rzecz ujmując każda nerwica to zaburzenie lękowe. Pojęcie nerwicy wprowadził pod koniec XVIII w. szkocki lekarz William Cullen. Stosował je do opisywania zaburzeń i objawów somatycznych w przypadku których nie można było zidentyfikować żadnego podłoża organicznego. W późniejszych latach Zygmunt Freud stosował termin „nerwica lękowa” do opisu choroby psychicznej lub cierpienia charakteryzującego się występowaniem ekstremalnego lęku.

Termin „Nerwica” używany był praktycznie przez cały XX wiek, pod koniec którego został wyparty poprzez bardziej precyzyjne określenie „zaburzenia lękowe”. Wiele książek używanych do edukacji nowych pokoleń lekarzy pochodzi z czasów, w których termin zaburzeń lękowych jeszcze nie istniał, jednak w dalszym ciągu stanowią one świetnie źródło wiedzy na temat tychże zaburzeń. Z tego powodu wielu klinicystów używa terminu nerwica do określenia grupy zaburzeń psychicznych wiążących się z silnym lękiem, przy zachowaniu pełnego i świadomego kontaktu z rzeczywistością przez chorego. Nie jest to uznawane za błąd merytoryczny, jednak nie stanowi w pełni precyzyjnego opisu jednostki chorobowej.

Czym są zaburzenia lękowe?

Zaburzenia lękowe są najczęściej występującą grupą zaburzeń psychicznych. Charakteryzują się one silnym uczuciem lęku (w odpowiedzi na widmo nadchodzących wydarzeń) lub strachu ( w odpowiedzi na wydarzenia, które mają miejsce). Skoro już wiemy, że dawniej zaburzeni lękowe określane były mianem nerwicy, pozwolimy sobie zacytować definicję tych zaburzeń według prof. dr hab. Antoniego Kępińskiego uznanego polskiego psychiatry, którego książki znają praktycznie wszyscy studenci psychiatrii w naszym kraju:

Można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że nie ma chyba człowieka współczesnej cywilizacji, który by przez krótki przynajmniej okres swojego życia nie wykazywał wyraźnych objawów nerwicowych. Niepokój, rozdrażnienie, różnego rodzaju przykre sensacje, jak bicia serca, ściskanie w dołku podsercowym, bóle głowy, bóle brzucha, parcie na pęcherz czy kiszkę stolcową, pocenie się rąk, drżenie ciała, są każdemu znane z własnego doświadczenia.
W nerwicy taki stan trwa tygodniami, miesiącami, a nawet latami. Dlatego nie można się dziwić choremu, że czuje się pokrzywdzony i niezrozumiany, gdy lekarz po dokładnym zbadaniu i wykonaniu różnego rodzaju badań pomocniczych oświadcza mu: „Panu nic nie jest, to tylko nerwy”.
Rozpoznanie objawów nerwicowych nie jest sprawą trudną: niepokój i napięcie psychiczne, które promieniują z chorego i udzielają się otoczeniu, pozwalają od razu, nawet laikowi, określić danego człowieka jako „nerwowego”, co odpowiada najogólniej pojęciu nerwicy.
Trudności powstają dopiero przy próbie odpowiedzi na pytanie, skąd biorą się objawy nerwicowe, czy są tylko krótkotrwałym stanem przejściowym towarzyszącym określonej sytuacji, czy pod nimi kryje się jakaś poważniejsza choroba.
– prof. dr hab. Antoni Kępiński

Profesor Kępiński w powyższym cytacie opisuje dość lekką formę zaburzeń lękowych, lub początki rozwoju bardziej „agresywnego” zaburzenia. Jeśli pozostawimy te przypadki nieleczone, najprawdopodobniej z czasem przerodzą się w postać wymagającą interwencji farmakologicznej i długotrwałego leczenia.

Przejdźmy jednak do sedna i wyjaśnijmy czym tak naprawdę są zaburzenia lękowe. Wiemy już, że objawiają się one silnym uczuciem lęku lub strachu, który jest nieadekwatny do zasiniałych okoliczności. W kwestii ich przyczyny obecna psychiatria zakłada, że są one powodowane kombinacją czynników genetycznych i środowiskowych. Za główne czynniki ryzyka uważa się:

Obecność zaburzeń psychicznych w rodzinie
Molestowanie w dzieciństwie
Ubóstwo
Długotrwała ekspozycja na silny stres
Uwarunkowania rozwojowe
Uwarunkowania osobowościowe
Zetknięcie się z nagłą, trudną sytuacją życiową (poważna choroba, utrata pracy itd)

Do postawienia diagnozy, objawy zaburzeń lękowych muszą występować przez okres minimum 6 miesięcy. Objawy muszą być nieadekwatnie nasilone w stosunku do typowej reakcji organizmu na w danej kulturze czy też środowisku. Istotnym elementem diagnozy, są również zaburzenia funkcjonowania pacjenta w życiu codziennym, takie jak lęk przed kontaktem z innymi ludźmi, trudności z komunikacją itp.

W trakcie diagnostyki zaburzeń lękowych bardzo często zleca się diagnostykę pod kątem zaburzeń hormonalnych, chorób układu naczyniowego, czy też nadużywania substancji takich jak alkohol, marihuana czy też kofeina, ponieważ objawy zaburzeń lękowych mogą być następstwem chorób układu krążenia, złej pracy tarczycy, czy też nadużywania wspomnianych wcześniej substancji.

Zaburzenia lękowe a społeczeństwo

Zaburzenia lękowe są najbardziej powszechne z występujących zaburzeń psychicznych. Dane WHO szacują, że około 10% społeczeństwa ma zdiagnozowany jakiś rodzaj zaburzenia lękowego. Są one znacznie bardziej rozpowszechnione u kobiet niż u mężczyzn. Występują one zarówno u dzieci jak i u dorosłych.

Lekarze szacują jednak, że odsetek niezdiagnozowanych chorych jest znacznie większy. Szacuje się że:

U około 30% pacjentów Podstawowej Opieki Zdrowotnej występują zaburzenia lękowe.
Ponad 30% z pośród tych zaburzeń pozostaje nierozpoznana.
10% chorych skarży się na objawy somatyczne zaburzeń lękowych.
Pacjenci z zaburzeniami lękowymi 7-krotnie częściej korzystają z pomocy medycznej.

Raportowany przez pacjentów lęk jest określany mianem uporczywego, przewlekłego, lub silnego napadowego. Często powoduje u chorych znaczne trudności z nawiązywaniem integracji społecznych, wspólnego działania z innymi jednostkami, znaczne utrudnienia w wykonywaniu zawodu, problemy z koncentracją oraz szybkie męczenie się wykonywanymi czynnościami. Obawiają się krytyki, odrzucenia, podejmowania odpowiedzialnych zadań, czy też napadów paniki w przestrzeni publicznej, oraz wiążącego się z tym upokorzenia.

Jakie dolegliwości kwalifikujemy do grupy zaburzeń lękowych?

Po pierwsze według nowej klasyfikacji chorób rozróżniamy następujące jednostki chorobowe kwalifikujące się do grupy zaburzeń lękowych:

6B00 – Uogólnione zaburzenia lękowe
6B01 – Zespół lęku panicznego
6B02 – Agorafobia
6B03 – Specyficzne postacie fobii
6B04 – Fobia społeczna
6B05 – Lęk separacyjny
6B06 – Mutyzm wybiórczy

Najczęstszymi objawami jednostek chorobowych ze spektrum zaburzeń lękowych są:

Ataki Paniki – w jednym z naszych pierwszych artykułów opisywaliśmy sposoby pokonania ataku paniki, zachęcamy do zapoznania się z tym artykułem w celu głębszego zrozumienia tej dolegliwości. W skrócie ataki paniki charakteryzują się uczuciem bardzo silnego lęku, który paraliżuje nasze logiczne myślenie i doprowadza organizm do zastosowania mechanizmu walki lub ucieczki. Nasze serce zwiększa częstotliwość skurczy, dochodzi do hiperwentylacji, która prowadzi do silnych zawrotów głowy. Adrenalina wstrzyknięta do naszych żył doprowadza do silnego rozdrażnienia, a my z braku możliwości rozładowania napięcia w naturalny sposób, zaczynamy doświadczać przejmującego lęku przed niechybnym końcem naszego istnienia.
Obsesje, ruminacje, kompulsje – W tym przypadku mamy szerokie spektrum zaburzeń związanych z dyskomfortem odczuwanym na wskutek braku możliwości „poukładania świata po swojemu”. Dla przykładu pacjenci, którzy cierpią na tak zwaną „nerwicę serca” często wykazują obsesyjne myślenie na temat pracy swojego serca, co skłania ich do wykonywania częstych pomiarów ciśnienia i pulsu. Ruminacje z kolei, przejawiają się ciągłymi wątpliwościami co do jakości i samego faktu wykonanych czynności. Często związane są z hipochondrią, kiedy to w przypadku nie stwierdzenia przez lekarza żadnych fizycznych dolegliwości, nie jesteśmy w stanie tego zaakceptować i idziemy do kolejnego lekarza w nadziei, że ten coś wykryje. Na sam koniec zostają nam kompulsje, które zmuszają chorych do ciągłego powtarzania uporczywych czynności, które pacjent odbiera jako niechciane. Dla przykładu nadmierne częste mycie rak przed wyjściem z domu, Układanie książek za każdym razem gdy tylko ktoś ich dotknie.
Fobie – Fobie w przebiegu zaburzeń lękowych mają bardzo różną charakterystykę oraz genezę. Najczęściej jednak dochodzi do wystąpienia agorafobii. Agorafobia wbrew powszechnemu przekonaniu nie jest lękiem przed otwartą przestrzenią, a lękiem przed przebywaniem w towarzystwie większej grup osób. Najczęstszą przyczyną wystąpienia tego rodzaju fobii jest utrata pewności siebie przez pacjenta, który na wskutek powtarzających się ataków paniki i innych dolegliwości w pewnym sensie utracił pełną kontrole nad swoim zachowaniem, przez co obawia się publicznego upokorzenia. Pamiętajmy jednak, że przytoczony przez nas przykład jest tylko jednym z często występujących typów przebiegu fobii w zaburzeniach lękowych. Niektóre ich rodzaje nie mają swojego źródła w atakach paniki, a zupełnie innych doświadczeniach zagnieżdżonych w naszej psychice.

Leczenie zaburzeń lękowych

Leczenie zaburzeń lękowych jest technicznie dość proste, jednak wymaga poświęcenia pacjentowi dużej ilości czasu. Zawsze najskuteczniejszą metodą leczenia jest psychoterapia prowadzona przez wykwalifikowane i najlepiej certyfikowanego terapeutę. W zaburzeniach lękowych o lekkim przebiegu, może nam wystarczyć psychoterapia na zasadzie kilku sesji miesięcznie.

Problem pojawia się jeśli mamy do czynienia z ciężkimi lub zaniedbanymi zaburzeniami lękowymi, wywołanymi traumatycznymi przeżyciami, czy też towarzyszącymi ciężkiej w przebiegu depresji. W tym przypadku bardzo często stosuje się w pierwszej kolejności farmakoterapie, aby zapewnić pacjentowi ulgę od cierpienia związanego z chorobą. Następnie rozpoczynany jest cykl intensywnej terapii w której dominuje nurt terapii poznawczo-behawioralnej, psychoedukacja oraz metody samopomocowe.

Najskuteczniejszą metodą leczenia silnych zaburzeń lękowych jest pobyt w klinice leczenia zaburzeń lękowych (dawniej nerwic), w których specjaliści przygotowują dzienny program zajęć pacjenta, tak aby w pełni zoptymalizować proces dochodzenia do zdrowia. Kiedyś polskie szpitale psychiatryczne posiadały dedykowane oddziały leczenia nerwic, których renoma znana była w całej Europie, Wiele sławnych z kart historii person wychodziło z kryzysu emocjonalnego pod okiem polskich psychiatrów. Obecnie jednak, oddziały leczenia zaburzeń lekowych, zostały w większości połączone z oddziałami leczeni zaburzeń osobowości, co powoduję, że lekarze nie są w stanie zapewnić szpitalnej opieki osobom dotkniętym zaburzeniami lękowymi, ponieważ jednostki chorobowe z grupy zaburzeń osobowości są chorobami znacznie bardziej poważnymi.

Bibliografia:

Antoni Kępiński – Psychopatologia nerwic
J. Aleksandrowicz (1998) – Zaburzenia nerwicowe
J. Wciórka – Miejsce lęku w psychopatologii. Postępy psychiatrii i neurologii, tom 3, zeszyt 1, 1994
D.L. Rosenhan, M.E.P. Seligman, (1994) – Psychopatologia